BİRİNCİ BÖLÜM
AHISKA TÜRKLERİ VE TARİHSEL GELİŞİMLERİ
- AHISKA TÜRKLERİ KİMDİR?
Ahıska Türkleri adını, günümüzde Gürcistan’ın Güney–Batı bölgesinde yer alan Adigön, Ahıska, Ahılkelek, Bogdanovka ve bu merkezlere bağlı 200’ ün üzerinde köyden oluşan coğrafi bölgeden almaktadır (Demiray 2012, 878).
Selçuklu Devleti’nin Kafkasya’yı fethi sonrası bölgeye yerleştirilen Kıpçaklar, daha sonra 1518 yılı Çıldır Savaşı ile bölgeyi fetheden Osmanlı İmparatorluğu süresince de bölgede yaşamaya devam etmişlerdir (Kırzıoğlu 1992; Akt. Demiray 2012, 878). Ancak 1829 yılında savaş tazminatı olarak Ruslara verilmiş, 1921 yılına kadar muhtelif el değiştirmelerin yaşandığı Kars, Ardahan, Batum bölgeleri 16 Mart 1921 yılında imzalanan Moskova Antlaşması ile bugünkü statüsünü kazanmıştır ( Gökdemir 1998; Sürmeli 2001; Yılmaz 2001; Zeyrek 2001; Zeyrek 2006; Akt. Demiray 2012, 878). Bu tarih itibariyle Rusya yönetimi altında, Stalin dönemine kadar nispi bir refah yaşamış olsalar da Stalin’in II. Dünya Savaşı ve sonrasında, Türkiye ile savaşma ve işgal fikri, Türkiye sınırında yaşayan Ahıska Türkleri’ ni tehdit olarak görmesine sebep olmuştur (Oğan 2001; Akt. Seferov , Akış 2008, 396).
İKİNCİ BÖLÜM
1944 SÜRGÜNÜ
31 Temmuz 1944 tarihinde imzalanan Devlet Savunma Komitesi kararıyla, 14 Kasım 1944 tarihinde, yaşadıkları coğrafyadan alınan 100 – 120 bin dolayında ki Ahıska Türkü, kış şartlarında üstü açık yük vagonlarıyla Orta Asya’ ya sürgün edilmiştir (Seferov , Akış 2008, 396).
Kış şartlarında haftalarca süren yolculuk sonrası yolda vefat eden 20 bin kişi dışında kalan yaklaşık 120 bin Ahıska Türkü Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’a yerleştirilmiştir (Boyraz & Erol 2014). Sovyet yönetimi, İkinci Dünya Savaşı sırasında sürgün edilen halkların haklarını 28 Nisan 1956 yılında iade etmiş ve yurtlarına dönmelerine izin vermişken, hiçbir suçu olmayan ve cephede Rusya adına Almanlar ile savaşmış olan Ahıska Türkleri bu uygulamadan muaf tutulmuştur (Demiray 2012, 880).
Ahıska Türklerinin Ülkelere Göre Dağılımı (2006)
Şekil 2. Kaynak: (Seferov , Akış 2008, 402).
1989 yılına gelindiğinde, Ahıska Türkleri’ni vatanlarına yönlendirerek bağımsızlık mücadelesi veren Gürcistan yönetimini zor durumda bırakmak isteyen Sovyet yönetimi, Özbekistan’ın Fergana Vadisi’nde yaşayan Ahıska Türkleri ve Özbekler arasında programladığı ve provoke ettiği şiddet eylemlerini başlatmıştır. Bu eylemler kısa sürede çatışmalara dönüşmüştür (Seferov , Akış 2008, 400-401).
Yaşanan acı olaylar Ahıska Türkleri’ ni adeta ikinci göçe zorlamış ve Özbekistan’ da yaşayan yaklaşık 100 bin Ahıskalı Rusya, Azerbaycan, Dağıstan ve Kazakistan’a sürgün edilmiştir (Ossipov, Cherepova 1996; Modebadze 2009; Pentikainen, Trier 2004; Akt. Demiray 2012, 881).
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AHISKA TÜRKLERİNİN GÜNÜMÜZDE YAŞADIKLARI ÜLKELER VE NÜFUSLARI
Toplam nüfuslarının yaklaşık 500 bin olduğu düşünülen Ahıska Türkleri yoğun olarak Türkiye, Kazakistan, Rusya, Azerbaycan, Kırgızistan, Özbekistan ve Ukrayna’da yaşamaktadır. Son dönemde ABD’ye gerçekleşen göçlerle birlikte bu ülkede de yoğun bir nüfus oluşmuştur (Aydıngün, Balım, Hoover vd. 2006; Seferov, Akış 2008; Modebadze 2009; Akt. Demiray 2012, 881).
- TÜRKİYE
1921 yılında Ahıska bölgesi Rusya’ya bağlandığında Artvin ve Ardahan bölgesine göç eden Ahıska Türkleri’ ne 1944 yılında ki sürgünde Rus askerleriyle çarpışarak ölümü göze almak pahasına Türkiye’ye gelenler eklenmiştir. Halen Artvin, Ardahan, Ağrı, Bursa, Ankara, İstanbul ve İzmir’de yoğun şekilde yaşamaktadırlar (Seferov , Akış 2008, 401-402). Ukrayna ve Rusya askeri krizi sürecinde Ukrayna’dan getirtilen Ahıska Türklerinin yanı sıra Türkiye’yi anavatan olarak benimsemiş ve Türkiye’ye göçenler ile birlikte dünyada en fazla nüfusu barındıran ülke uzak ara Türkiye olmuştur. Türkiye’de Ahıska Türklerine vatandaşlık verilmekte, vatandaş olmayanlara da çalışma ve oturma izni verilmektedir (Demiray 2012, 881).
- KAZAKİSTAN
1944 sürgününde 30.000 kişinin yerleştiği tahmin edilen Kazakistan, özellikle 1989 yılında Özbekistan’da yaşanan Fergana Vadisi olaylarında tekrar sürgün edilen Ahıska Türklerine de kapılarını açmıştır. Kazakistan’da ikamet eden nüfusun büyük bölümü Alma-Ata, Çimkent, Cambul, Taraz, Karaganda ve Astana’da yaşamaktadır. Türkiye’den sonra en fazla nüfus 170 bin ile Kazakistan’dadır (Aydıngün, Balım, Hoover vd. 2006; Akt. Seferov, Akış 2008, 403).
- RUSYA FEDERASYONU
Rusya Federasyonu’nda yaşayan Ahıska Türkleri’nin sayısı 85 – 90 bin dolaylarındadır. Özellikle Krasnodar ve Rostov bölgelerinde yoğunlukta olmak üzere, Stavropol, Nalçık, Belgorad, Tula, Smolensk, Kursk ve Moskova başlıca yerleşim yerleridir (Bayraktar 1999; Agara 2004; Akt. Seferov, Akış 2008, 403).
Rusya Federasyonu hali hazırda Ahıska Türklerinin çok az kısmına pasaport vermiş ve geriye kalan büyük çoğunluğu kimliksiz ve vatansız halde kaderine terkedilmiştir. Ahıska Türklerinin durumunun Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne sirayet etmesi sonucu ABD burada yaşayan Ahıska Türklerinin bir kısmını kabul etmiştir (Agara 2004; Akt Seferov, Akış 2008, 403).
- AZERBAYCAN
1956 yılında Sovyetler Briliği tarafından çıkartılan seyahat ve iskan serbestliği ile yurtlarına dönmek konusunda ümitlenen Ahıska Türkleri bu tarihlerden itibaren Ahıska’ya yakın yerleşim birimlerine göç etmişlerdir. Bu bölgelerden birisi de Azerbaycan’dır. Ayrıca 1989 Fergana olayları sonrası ikinci büyük göç dalgasını kabul eden Azerbaycan yönetiminde bugün tahmin edilen Ahıska Türkü nüfusu 50 bin civarındadır ( Seferov 2005; Akt Seferov, Akış 2008, 404).
- KIRGIZİSTAN
1944 yılında yaşanan sürgünün sonrasında 1989 yılında Özbekistan’dan alınan göç sonrası bu ülkede yaşayan Ahıska türkü sayısı 45 bin dolaylarındadır (Aydıngün, Balım, Hoover vd. 2006; Akt. Seferov, Akış 2008, 404).
- ÖZBEKİSTAN
1944’ de sürgün edilen Ahıska Türkleri’nin yarısından fazlası bu ülkede iskan edilmiştir. 1989 yılında yaşanan Fergana olaylarıyla 45 yıldır birlikte yaşayan halklar birbirlerine düşürülmüş ve Ahıska Türkleri’nin büyük kısmı tekrar göçe zorlanmıştır. Burada kalmaya devam eden Ahıska Türkleri ise baskı ve ötekileştirmeye maruz kalmış ve toplumdan dışlanmışlardır. 1989 yılına kadar 120 bin seviyelerine çıkan Ahıska Türkü nüfusu bu tarihten sonra 25 bin seviyelerine gerilemiştir (Bayraktar 1999; Badalov 2004; Akt. Seferov, Akış 2008, 404).
- UKRAYNA
Burada yaşayan Ahıska Türkleri yoğunlukla 1989 yılında Özbekistan’da yaşanan olaylar sonrası iskân edilmiş ve sayıları 15 bine ulaşmıştır (Seferov, Akış 2008, 404). Rusya ve Ukrayna arasındaki askeri gerginlik münasebetiyle arada kalan Ahıska Türkleri’ne Türkiye kucak açmış ve buradan gelen soydaşlarını özellikle Erzincan ilinde iskân etmiştir.
- AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ
Rusya’nın potansiyel Türk birliğine engel olmak amaçlı uyguladığı sürgün programı sonrası, sıkı yönetimin kaldırılması akabinde Rusya’ ya dönen Ahıska Türklerinin resmi bir statü kazandırılmadan sağlıksız ve eğitimsiz koşullarda yaşamaya terkedildiği konusu BM gündemine geldiğinde ABD yaklaşık 10 bin Ahıska Türküne sınırlarını açarak Pennsilyvania, Washington, Illionois ve Kentucky başta olmak üzere iskân etmiştir (Aydıngün, Balım, Hoover vd., 2006; Akt. Demiray 2012, 882).
KAYNAKÇA
Süreli Yayın
DEMİRAY, E. (2012). ANAVATANLARINDAN SEKİZ ÜLKEYE DAĞITILMIŞ BİR HALK: AHISKA TÜRKLERİ. Electronic Turkish Studies, 7(3).
Seferov, R., & Ayhan, A. K. I. Ş. (2008). Sovyet Döneminden Günümüze Ahıska Türklerinin Yaşadıkları Coğrafyaya Göçlerle Birlikte Genel Bir Bakış. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(24), 393-411.
İnternet Kaynağı
http://bianet.org/biamag/toplum/160936-ahiska-turkleri-70-yillik-surgun-hikayesi (erişim tarihi: 16.05.2017)
http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/ahiska-turklerinin-70-yillik-surgunu (erişim tarihi: 16.05.2017)
Yorumlar kapatıldı.